ماراتنی نفس‌گیر در پس پرده هوش مصنوعی

فناوری هوش مصنوعی (AI) روند تکاملی خود را با سرعت بالایی ادامه می‌دهد و در این چشم‌انداز رو به رشد، نام مدل‌های بزرگ زبانی (LLMs) بیش از پیش به گوش می‌رسد. نقش این مدل‌ها در درک زبان انسانی توسط ماشین‌ها و همچنین تولید محتوای انسان‌گونه موجب شده تا بسیاری از حوزه‌ها از جمله پزشکی، خدمات مشتریان، آموزش و… با تحولات بنیادی مواجه شوند. با این حال، در پس پرده مدل‌های بزرگ زبانی، عاملی مهم و حیاتی وجود دارد که کم‌تر به آن پرداخته می‌شود و آن چیزی نیست جز زیرساخت‌های پردازشی.

زمانی که به تماشای یک ارکستر سمفونی می‌نشینیم، تمام توجه ما معطوف به آوای موسیقی، نوازندگان و خصوصاً رهبر ارکستر است که پیش از همه بر روی صحنه حضور دارد؛ اما این تنها بُعد ظاهری ماجراست و در پشت صحنه این نمایش باشکوه، عنصر «هماهنگی» است که ده‌ها نوازنده را به سیستمی بی‌عیب و نقص و یک وجود واحد تبدیل می‌کند. به طور مشابه، زیرساخت پردازشی مناسب، همان عاملی است که سبب می‌شود سرویس‌های مبتنی بر هوش مصنوعی در عین پیچیدگی، از یک ساختار واحد پیروی کنند و خروجی مد نظر را در اختیار کاربران قرار دهند.

اهمیت زیرساخت‌های پردازشی در توسعه فناوری هوش مصنوعی توسط بسیاری از فعالان اقتصادی و سرمایه‌گذاران درک شده است و تأثیرات خود را به‌وضوح در بازار نشان می‌دهد. افزایش بسیار شدید ارزش سهام شرکت Nvidia، بزرگ‌ترین تولیدکننده پردازنده‌های مورد استفاده در زیرساخت‌های پردازشی AI طی سال گذشته، گواهی بر این موضوع است. این تنها سازندگان زیرساخت‌های پردازشی نیستند که در جلب توجه بازار موفق بوده‌اند؛ بلکه دیگر مجموعه‌های تجاری نیز با تهیه زیرساخت‌های پردازشی قدرتمند، توانسته‌اند موفقیت‌های چشگیری را رقم بزنند. برای مثال، مجموعه Meta پس از سرمایه‌گذاری نه‌چندان موفق در حوزه متاورس و سپری‌کردن چند دوره مالی ناامیدکننده، سرانجام با خرید ۶۰۰.۰۰۰ پردازنده گرافیکی H100، توانست تنها در عرض چند ساعت، افزایش قیمت سهام قابل توجهی را تجربه کند به بالاترین ارزش خود طی دوران فعالیتش برسد.

امروزه در اختیار داشتن زیرساخت‌های پردازشی قدرتمند از یک ضرورت فنی فراتر رفته و به یک مزیت رقابتی تأثیرگذار بدل شده است. این دارایی باارزش و استراتژیک به کشور‌های ذی‌نفع کمک می‌کند که سهم بیشتری از بازار را به خود اختصاص دهند و مسیری هموار برای تحقیق و توسعه فناوری‌های جدید پیش رو داشته باشند. جالب توجه است که حتی کشور‌های نفتی حوزه خلیج فارس نیز از اهمیت زیرساخت‌های پردازشی AI غافل نبوده‌اند و با راه‌اندازی ابرکامپیوتر‌هایی مانند «شاهین ۳» با توان +۱۰۰ پتافلاپس، فرصت‌های آینده را در مکانی به دور از چاه‌های نفت جستجو می‌کنند.

حال می‌توان با نگاهی به توانمندی‌های داخلی و پتانسیل بالقوه موجود در کشور، پیرامون جایگاه خود در ماراتن هوش مصنوعی اظهار نظر کنیم. پیش از همه باید دید که آیا این تغییر پارادایم عظیم، آن طور که باید مورد توجه دولتمردان و تصمیم‌گیران این حوزه قرار گرفته است یا خیر؟ چرا که ساخت و بهره‌برداری از چنین پروژه‌های بزرگی بدون همت و راه‌گشایی بخش دولتی امکان‌پذیر نخواهد بود. سیاست‌گذاری صحیح، اختصاص منابع کافی و از همه مهم‌تر، بینشی عمیق و آینده‌نگرانه نسبت به ارزش حقیقی زیرساخت‌های پردازشی، کلید ورود ایران به جمع پیشتازان فناوری هوش مصنوعی است.

گاه تصور می‌شود که با عملکردی خنثی و آهسته، تنها از دستیابی به برخی از فرصت‌ها باز می‌مانیم و از تبعات منفی در‌امانیم؛ اما این گزاره به هیچ عنوان در موضوع مورد بحث ما صادق نیست. با سکون در نقطه موجود، سرمایه حقیقی این مرز و بوم که همان متخصصین و نخبگان حوزه هوش مصنوعی هستند، به ناچار مجبورند که آینده شغلی خود را در ورای مرز‌های ایران بیابند و دیگر کشور‌ها نیز از این فرصت نهایت بهره را ببرند تا با کمترین هزینه، این گنجینه‌های ایران را به خدمت بگیرند.

ما در حال سپری‌کردن یک رنسانس مبتنی هوش مصنوعی هستیم و آن‌هایی در پایان این دوره به عصر جدید قدم می‌گذارند که از همین امروز، پایه‌ای مستحکم و قابل اعتماد برای توسعه فناوری‌های نوین خود بنا کنند. اینکه پس از این مقطع سرنوشت‌ساز، جایگاه ملی ما در سطح جهانی به چه شکلی تعریف شود، وابستگی زیادی به حمایت‌های دولت و مسئولین این حوزه دارد. سیستم‌های پردازشی قدرتمند به مثابه موتور‌های پیشران اقتصادی، چرخ توسعه و پیشرفت را به حرکت در می‌آورند و جهش‌های اقتصادی که پیش از این فرسنگ‌ها دور از دسترس به نظر می‌رسید را امکان‌پذیر می‌کنند. در آن روی سکه اما، سرعت پیشرفت دیگر رقبا، فرصت جبرانی برای تعلل باقی نمی‌گذارد و بسیار زودتر از آنچه که تصور می‌شود، خط پایان به تصرف حریفان درمی‌آید.